De dag van de Niño Dios in Oaxaca

Opgegroeid in een katholiek nest had ik wel vagelijk van Maria-Lichtmis gehoord, maar dat het verbonden was aan de presentatie van het kindje Jezus in de tempel en dat het op 2 februari plaatsvindt, wist ik niet. Rond dat Bijbelverhaal vierden we ook geen feest. Nee, dan Mexico, daar is de Día de la Candelaria een echte gebeurtenis.

Het mag Maria-Lichtmis heten, maar alles lijkt om Maria’s kindje Jezus (el Niño of Niño Dios, Godskind) te draaien. Al een maand voorafgaand aan het feest kopen Mexicaanse gelovigen nieuwe kleertjes voor de Jezuspop die ze veelal standaard thuis hebben. Speciale marktkraampjes hangen vol met uiteenlopende outfits. De Niños krijgen ook nieuwe schoentjes of sandaaltjes, kroontjes of hoedjes, een houten of gouden stoeltje. De kleding kan ook goed zelf gemaakt of tweedehands overgenomen worden. Afhankelijk van wensen en budget halen mensen ook wel iets van een eerder jaar uit de kast. Oude kleertjes gooi je sowieso niet weg.

Santa Muerte

Met de kleertjes kun je je Niño een heel eigen karakter geven. Wit is het meest standaard en hoort sowieso als je een nieuw kindje hebt. Wit staat voor puurheid. Een Jezuskindje met een herdersstaf of pelgrimsmand, een lam, witte duif of lelies is ook traditioneel. Maar uiteindelijk kan hij alles aan: van de kleding van een heilige (Sint Franciscus van Assisi) of van een lokale cultus (Santa Muerte, de heilige hoedster van de zielen) of klederdracht (Tzotzil) tot aan die van je favoriete voetbalclub, een traditionele mariachi-muzikant of een student. Een Niño in het zwarte tenue van een drugsdealer is ook voorgekomen, maar dat werd een schandaal. Alles hangt af van persoonlijke beslommeringen en voorkeuren. Als iemand ziek of net genezen is, kan hij zijn Niño een doktersjasje aantrekken. Piepkleine kindjes Jezus, zeg maar zakformaat, bestaan ook.

Zegening voor nieuwe jaar

Op 2 februari gaan vooral vrouwen, maar ook mannen, met hun Niños naar de kerk om ze te laten zegenen voor het nieuwe jaar. De zegening vindt plaats na een eucharistieviering of ‘los’ van zo’n mis, in een speciale ruimte bij de kerk. Ik bezocht begin 2022 vier inzegeningen in Oaxaca de Juárez: in de Basílica de Nuestra Señora de la Soledad, de Catedral de Oaxaca en de Templo de Santo Domingo de Guzmán (tweemaal). De rituelen rond de tweede inzegening in de laatste kerk waren veruit het meest spectaculair, met een processie met een Mariabeeld en een Jezuspop (begeleid door een broederschap en geestelijken), brandende kaarsen, wolken wierook, een klein klassiek orkest bij het orgel (práchtige muziek en zang), knalvuurwerk en klokkengelui. De Jezuspop had zelfs peetouders (padrinos), een stel dat het kindje droeg en ook cadeaus, taart en een kooitje duiven meevoerde. Later begreep ik dat ze zelfs álles betaalden rond deze viering. Ze hoeven deze taak niet per se op zich te nemen, omdat ze een belofte aan God of een heilige hebben gedaan, maar gewoon omdat het een eer is.

Azteekse tamale

Na de mis ging de wijwaterkwast van de priester over de Jezuspoppen en alle andere zaken die de gelovigen bij zich hadden, kaarsen, flessen water (dop eraf!) en rozenkransen. In lange rijen stond iedereen op zijn beurt te wachten. Ook de eigen hoofden werden besproeid, inclusief de mijne. Van de peetouders kreeg de aanwezigen nog een prent van de Niño 2022 cadeau, ter herinnering. Bij het verlaten van de kerk kwam daar nog een papieren zak met een pakje appelsap en tamale, een in bananenblad gestoomde maïsdeegrol met vlees in pittige saus, bij. Tamale is hét gerecht voor deze gelegenheid en wordt op 2 februari ook veel thuis, met familie en vrienden, en op het werk gegeten. In de Azteekse tijd zouden tamales de offerandes aan de goden zijn geweest, bij aanvang van het nieuwe jaar, ook rond februari. Hoe bijzonder is dat!

TROTSE MOEDERS
Bij het vertrek uit de Santo Domingo de Guzmán-kerk ontmoette ik Marta en Magdalena, twee dames van rond de vijftig jaar. Magdalena was me al eerder opgevallen, omdat ze zo aandoenlijke met haar Jezuspop omging. Ze had voor de inzegening nog even snel het kapje over het hoofd van haar Niño Dios goed getrokken en hem een kus gegeven. Haar buurvrouw had haar complimenten over haar Niño gemaakt. Net trotse mama’s die elkaars kindjes bewonderen. Natuurlijk mocht ik foto’s van hun schatten nemen! Marta vertelde me dat Magdalena nooit kinderen had gekregen en daarom extra gehecht is aan het ritueel van de Niños. Ze heeft nu toch iets om voor te zorgen. Als er iets met haar pop is, kan ze er zelfs mee naar een speciale poppendokter. Begrijpelijk toch? Sí, claro!

DRIEKONINGEN
Alle feesten in Mexico hangen met elkaar samen, zo blijkt. Tijdens Driekoningen op 6 januari, de dag waarop volgens zeggen de drie koninklijke wijzen uit het Oosten de stal van Jezus bereikten en hem cadeaus gaven, krijgen Mexicaanse kinderen presentjes en de Niño Dios vanzelfsprekend ook. Wanneer familieleden en vrienden de speciale broodkrans Rosca de Reyes delen, weten ze dat er ergens een kleine plastic Jezus in verstopt zit. Degene die hem treft, is vervolgens de gastheer of gastvrouw tijdens de Día de la Candalaria op 2 februari en voorziet dan de hele groep van tamales en drinken.

Bloot met Kerstmis

Eenmaal thuis na de inzegening, krijgen alle Niños een ereplaatsje in huis, in een kastje of vitrine. Is het kerstavond dan gaan de oude kleertjes uit en wordt het kindje Jezus helemaal bloot in zijn kribbetje in de stal gelegd. De cyclus begint opnieuw en gelovigen gaan weer nieuwe setjes kledij kopen. Jorge, hotelreceptionist in Oaxaca, weet er het nodige van. “Het is een traditie die is meegekomen met de Spanjaarden. In Europa werd het kindje Jezus al uitbundig vereerd. In Mexico kreeg de verering een eigen karakter. Hij schoot diep wortel, omdat hij aansloot bij oudere lokale tradities. De Spaanse katholieken maakten daar handig gebruik van. Ze gaven de hoofdrolspelers in het inheemse verhaal simpelweg andere namen. Zo werd Kerstmis hier vermengd met de viering van de geboorte van Huitzilopochtli, de Azteekse oorlogs- en zonnegod. De oude Azteken geloofden dat Huitzilopochtli elk jaar stierf en met de winterzonnewende herboren werd. De belangrijkste rituelen van hun feest Panquetzaliztli vonden tussen 17 en 26 december plaats. Mexicanen vieren de aanloop naar Kerstmis, naar de geboorte van Jezus, ook nog steeds in die periode. Het staat bekend als posada.” Oude geloofsideeën en gebruiken die verbonden of vermengd worden met die van de katholieken. Dit ga ik op doorreis in Mexico nog vele malen horen.

KRITIEK VAN DE KERK
Net zoals de Templo de Guzmán in Oaxaca hebben andere kerken ook hun eigen Niños. Sommigen van de kerkkindjes, zoals de Spaanse Santo Niño de Atocha, genieten zelfs een aanzienlijke status en worden het hele jaar massaal vereerd. Ondanks de klandizie die dit oplevert, zijn toch niet alle geestelijken blij met de rituelen rond de Niños en andere populaire volkspraktijken. De predikant in de kathedraal van Oaxaca de Juárez was daar 2 februari 2022 expliciet over. Hij benadrukte sterk dat de volksreligie alleen maar een opstapje naar een sacramenteel leven kon zijn, oftewel een leven volgens de regels van de kerk. Alleen zo kun je de gratie Gods verwerven, volgens hem. Zonder sacramenten (onder meer het huwelijk) hadden de rituelen helemaal geen zin. Dat moesten de mensen tijdens het verorberen van de tamales zeker niet vergeten. Als ik Jorge later dit verhaal vertel, vraagt hij meteen of het een oudere priester betrof. Die zijn doorgaans toch conservatiever. De kerken raken leger en de autoriteiten voelen dat ze hun grip op de gelovigen verliezen. Dan komt zo eentje met kritiek. De priester in de Guzmán-kerk had een luchtiger insteek gehad. Mexicanen grijpen alles aan voor een feestje, had hij na de mis tegen mij gegrapt. Liefst elke week. Zijn kerk zat aanzienlijk voller dan de kathedraal.

Praktisch

• Het plaatselijke toeristenbureau geeft geen tot foutieve informatie over de activiteiten in de kerken tijdens Maria-Lichtmis op 2 februari. In Oaxaca is de Santo Domingo de Guzmán-kerk veruit het duidelijkst over zijn feestprogramma. Al tijden vooraf hangt een poster met alle details in het voorportaal. De eerste viering is om 8 uur, maar de tweede viering van 12 uur is de beste. Met zijn processie trekt hij ook het meeste volk. Na de processie gaan de kerkdeuren dicht en moet je de mis uitzitten wil je de inzegening van de Niños Dios naderhand willen zien. De sfeer in deze kerk is fijn en relaxed.

• Passende accommodatie rond deze tijd is Quinta Real Oaxaca, in het voormalige klooster van Santa Catalina de Siena, nabij de Santo Domingo de Guzmán-kerk. In het hotel zijn talloze kloosterelementen mooi behouden gebleven.
• Heb je geen zin in een lange kerkzit dan is de inzegening zonder mis in de Nuestra Señora de La Soledad-basiliek een goed alternatief. Vanaf de Avenida de la Independencia ga je na de poort eerst naar links en dan naar rechts naar een ruimte naast de kerk. Mensen zitten er met Jezuspoppen op bankjes te wachten op de zegeningen. De inzegeningen gaan daar ook na 2 februari even door. Ik zag nog regelmatig vrouwen met Niños naar binnen lopen, op tijden die hen blijkbaar beter uitkwamen.

• Hotel Con Corazón is alleen al een fijne logeerplek omdat het een sociale onderneming is. Een belangrijk deel van de winst gaat naar onderwijs aan kinderen uit minder bedeelde gemeenschappen. Daarbij verschaft het werk aan locals. Klein, modern en sfeervol ligt het bijna om de hoek van de De La Soledad-basiliek.

________________________________________________________________________________________________________________
Deze blogpost bevat affiliate links.